Burgers die brieven niet goed begrijpen, formulieren niet invullen, medicijnen verkeerd innemen, geen idee hebben van financiële regelingen en ondersteuningsmogelijkheden waar zij recht op hebben. Ze zitten vaak in een neerwaartse spiraal, zijn gefrustreerd en onzeker, hebben gezondheidsklachten, (forse) betalingsachterstanden of opvoedproblemen.
‘Kwetsbare burgers die aankloppen bij sociale (wijk)teams, gemeentelijke loketten of servicepunten: ze lijken in eerste instantie baat te hebben bij de ontvangen hulp, maar komen na een paar maanden terug met dezelfde ondersteuningsvraag. Simpelweg omdat de aanpak van een onderliggend probleem onderbelicht bleef. Hoe effectief zijn zorg- en ondersteuningstrajecten wanneer er aan de voorkant geen aandacht wordt besteed aan de mate waarin iemand kan lezen en schrijven?’ Aan het woord is Arjan Beune van Stichting Lezen & Schrijven, een stichting die in 2004 werd opgericht vanuit de overtuiging dat kunnen lezen en schrijven een basisvoorwaarde is om mee te doen aan de maatschappij. Samen met honderden partners voert de stichting projecten uit om laaggeletterden te vinden en te scholen.
Alarmerende cijfers
In Nederland is 1 op de 9 mensen laaggeletterd, dat zijn in totaal 1,3 miljoen mensen tussen de 16 en 65 jaar. Zij kunnen onvoldoende lezen en schrijven om mee te kunnen doen op school, op werk en in de maatschappij. Van die 1,3 miljoen is 53 procent vrouw en 47 procent is man. In tegenstelling tot wat velen denken, is het merendeel van de laaggeletterden in Nederland van autochtone afkomst (65 procent). Mensen die moeite hebben met lezen en schrijven voelen zich, zowel lichamelijk als geestelijk, vaker minder gezond dan niet-laaggeletterden. Dit is ook daadwerkelijk terug te zien in harde cijfers: ze leven gemiddeld 19 jaar in minder goede gezondheid en 6 jaar korter dan geletterde mensen.
Integrale (beleids)opgave voor gemeenten
Het onderwerp wordt binnen gemeenten vooral vanuit de educatiehoek aangevlogen. Beune: ‘Dat is heel goed te verklaren, maar door de ontwikkelingen in het sociaal domein zijn er nieuwe mogelijkheden. Als die niet benut worden, is dat een gemiste kans! De 3D-beweging in gemeenten gaat sterk uit van actieve participatie van burgers. Kijk nog eens goed naar die aantallen. Dit, gecombineerd met het feit dat laaggeletterdheid participatie belemmert, maakt het noodzakelijk dat de aanpak laaggeletterdheid ook 3D-breed verankerd wordt in het gemeentelijk beleid.’
Taboe
Inzoomen op casusniveau, het pad volgen dat een laaggeletterde burger doorloopt, levert volgens Beune interessante informatie op voor gemeenten. ‘Laaggeletterden komen veelal niet openlijk uit voor hun probleem. Het is nog altijd een taboe. Maar ze kloppen wel aan bij het Wmo-loket, het Werkplein of het sociaal (wijk)team met uiteenlopende ondersteuningsverzoeken. Op die punten zou je als gemeente alleen al vanuit het oogpunt van dienstverlening structureel aandacht voor laaggeletterdheid moeten hebben. Anders bereik je bij voorbaat een grote kwetsbare groep burgers niet.’
Taalmeter
Het Jongerenloket van de gemeente Rotterdam is volgens Beune een mooi voorbeeld van dienstverlening waarbij aandacht voor taal is ingebed in het werkproces. Bij het Jongerenloket melden jongeren zich met vragen over onderwijs, werk of inkomen. Dit zijn honderden mensen tussen de 16 en 27 jaar die geen opleiding volgen of baan hebben. Beune: ‘Taal kan de oorzaak zijn van de problemen die zij ondervinden. Om taalproblemen te achterhalen en handvatten te hebben om die aan te pakken, maken alle jongeren van het jongerenloket de Taalmeter. Dit is een online signaleringsinstrument dat binnen 12 tot 15 minuten op eenvoudige en betrouwbare wijze laat zien of iemand moeite heeft met taal.’ Intussen is gebleken dat dit het geval is bij een derde van de jongeren bij het Jongerenloket. Deze jongeren kunnen terecht bij het Taalpunt, dat gevestigd is in het Jongerenloket. Hier krijgen zij een taaltraject op maat aangeboden, veelal via een ROC. ‘Dankzij dit traject kunnen velen nu wel doorstromen naar werk of school en zijn zij weer gemotiveerd een succes van hun leven te maken.’ Er zijn meer voorbeelden. Zo werken de sociale wijkteams in de gemeente Zwolle met de Taalmeter, maar ook aanbieders van zorg en ondersteuning, zoals de Twentse Jeugdzorgorganisatie Jarabee en de Formulierenbrigade in Schiedam zetten het instrument in.
Ondersteuning beschikbaar
Naast de Taalmeter heeft Stichting Lezen & Schrijven ook de Taalverkenner ontwikkeld. Dit is een instrument waarmee onder meer medewerkers uit een sociaal (wijk)team binnen 3 minuten kunnen achterhalen of iemand moeite heeft met lezen. Arjan: ‘We hebben ook aan slimme samengestelde interventies gedacht, door lesmateriaal te ontwikkelen waarbij de focus ligt op bijvoorbeeld de aanpak van schulden en de cliënt indirect ook aan taalvaardigheden werkt. Verder biedt de stichting momenteel in diverse arbeidsmarktregio’s ondersteuning en ondersteunt zij vanaf 2016 gemeenten en organisaties door heel Nederland die laaggeletterdheid willen aanpakken.’
Wilt u in uw gemeente of organisatie ook duurzaam werken aan de aanpak van laaggeletterdheid? Neem voor meer informatie over het (kosteloze) ondersteuningsaanbod van Stichting Lezen & Schrijven contact op door een mail te sturen naar: info@lezenenschrijven.nl
